भारतले त्यसै हेपेको होइन पाकिस्तानलाई ! यस्तो छ दुई देशको सामरिक शक्तिको तुलना

काठमाडौं । भारत र पाकिस्तानबीच फेरि एक पटक तनाव चुलिएको छ । यसपालि यी दुई देश ‘पूर्ण युद्ध’ कै संघारमा पुगेको विश्लेषण अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमले गरेका छन् ।

भारतले आज पाकिस्तानी भूभागमा मिसाइल आक्रमण गर्दै अनौपचारिकरुपमा युद्धको संखघोष गरेको हो । पाकिस्तानी प्रधानमन्त्रीले भारतले ‘युद्ध कार्य’ गरेको भन्दै कडा जवाफ दिने बताएका छन् । पाकिस्तानी सेनाले पाँच वटा भारतीय लडाकु विमान जमिनमा खसाएको अपुष्ट दाबी पनि गरेको छ ।

युद्धको खतरा बढिरहँदा यी दुई देशको सैन्य शक्तिको पनि तुलना गर्न थालिएको छ । स्मरणीय रहोस् कि दुवै देश आणविक शक्ति सम्पन्न हुन्, जसले गर्दा यदि युद्ध भइहालेमा त्यसले निकै डरलाग्दो अवस्था निम्त्याउन सक्छ । दुई देशको समग्र सैन्य शक्तिको तुलना गर्दा भने भारत बलियो देखिन्छ । भारतले पाकिस्तानमाथि हेपाहा व्यवहार गर्दै आएको पनि यही सामरिक शक्तिले गर्दा हो ।

यहाँ दुई देशको सामरिक अवस्थाबारे तुलनात्मक विवेचना गरिएको छ । भारत र पाकिस्तानको सैन्य शक्तिको तुलना गर्नु भनेको संख्या, प्रविधि, रणनीति, र सामरिक अवस्थितिको आधारमा विश्लेषण गर्नु हो। ग्लोबल फायर पावर इन्डेक्स २०२५ का अनुसार भारत विश्वको चौथो शक्तिशाली सैन्य शक्ति हो भने पाकिस्तान १२औँ स्थानमा छ। तल दुवै देशको सैन्य शक्ति, सामरिक अवस्था र तुलनात्मक विश्लेषण प्रस्तुत गरिएको छ।

सैन्य शक्तिको तुलना

१. थल सेना

भारत:

सक्रिय सैनिक: १४.५५ लाख

रिजर्भ फोर्स: ११.५५ लाख

प्यारामिलिट्री: २५.२७ लाख

ट्यांक: ४,६१४ (टी-९० भीष्म, अर्जुन, टी-७२)

बख्तरबंद गाडी: १,५१,२४८

आर्टिलरी: बोफोर्स FH-77, K9 वज्र, M777 होवित्जर, पिनाका रकेट सिस्टम

मिसाइल: अग्नि-५ (५,०००+ किमी), ब्रह्मोस (४५०-६०० किमी), पृथ्वी

प्रविधि: ड्रोन (हेरॉन टीपी), आधुनिक हतियार (सिग-७१६ राइफल)

डिफेन्स बजेट: ७७.४ बिलियन डलर (६,८१,२१० करोड रुपये)

पाकिस्तान:

सक्रिय सैनिक: ६.५४ लाख

रिजर्भ फोर्स: ५.५ लाख

प्यारामिलिट्री: ५ लाख

ट्यांक: ३,७४२ (अल-खालिद, टी-८०यूडी, अल-जर्रार)

बख्तरबंद गाडी: ~५०,०००

आर्टिलरी: M109A5, SH-15 होवित्जर, A-100E रकेट सिस्टम

मिसाइल: शाहीन-३ (२,७५० किमी), गौरी, बाबर, नस्र (सामरिक परमाणु)

डिफेन्स बजेट: ७.६ बिलियन डलर

विश्लेषण: भारतको थल सेना आकार र प्रविधिमा पाकिस्तानभन्दा निकै अगाडि छ। भारतसँग तीन गुना बढी बख्तरबंद गाडी र आधुनिक मिसाइल प्रणाली छन्। पाकिस्तानको ट्यांक र आर्टिलरी प्रभावी छन्, तर ड्रोन र लामो दूरीका मिसाइलमा भारतसँग स्पष्ट श्रेष्ठता छ। भारतको रक्षा बजेट पाकिस्तानको भन्दा लगभग १० गुणा ठूलो छ।

२. वायु सेना

भारत:

विमान: २,२९६ (विश्वमा चौथो स्थान)

लडाकु विमान: ६०६ (राफेल, सुखोई-३० MKI, तेजस MK-1)

हेलिकप्टर: ८९९ (८० युद्धक, जस्तै अपाचे AH-64E, चिनूक)

स्क्वाड्रन: ३१

पाकिस्तान:

विमान: १,४३४

लडाकु विमान: ३२८ (F-16, JF-17 थन्डर, J-10)

हेलिकप्टर: ५७ युद्धक

वायु रक्षा: चिनियाँ HQ-9, अमेरिकी AIM-120 मिसाइल

विश्लेषण: भारतको वायु सेना संख्या र प्रविधिमा पाकिस्तानभन्दा अगाडि छ। राफेल र सुखोई-३० जस्ता चौथो र पाँचौं पुस्ताका विमानले भारतलाई हवाई युद्धमा बलियो बनाउँछ। पाकिस्तानको JF-17 र F-16 प्रभावी छन्, तर तिनको संख्या र प्रविधि भारतको तुलनामा कमजोर छ। भारतको हेलिकप्टर बेडा पनि बलियो छ।

३. नौसेना

भारत:

कर्मचारी: १.४२ लाख

पोत: २९३ (२ विमानवाहक, १३ डिस्ट्रोयर, १४ फ्रिगेट, १८ पनडुब्बी, १८ कार्भेट)

प्रमुख हतियार: INS विक्रान्त, INS विशाखापट्टनम, ब्रह्मोस मिसाइल

रणनीतिक उपस्थिति: हिन्द महासागरमा बलियो पकड

पाकिस्तान:

कर्मचारी: १.२४ लाख

पोत: ~१०० (४ फ्रिगेट, ८ पनडुब्बी, १० मिसाइल बोट)

प्रमुख हतियार: टाइप-०५४ फ्रिगेट (चीनबाट), बाबर क्रूज मिसाइल

रणनीतिक उपस्थिति: अरब सागरमा सीमित

विश्लेषण: भारतीय नौसेनाको आकार, प्रविधि र रणनीतिक उपस्थिति पाकिस्तानको भन्दा धेरै बलियो छ। भारतका विमानवाहक र आधुनिक पनडुब्बीले हिन्द महासागरमा प्रभुत्व जमाउँछ। पाकिस्तानको नौसेना सानो छ र मुख्यतः क्षेत्रीय रक्षामा केन्द्रित छ।

४. परमाणु हतियार

भारत:

संख्या: ~१७२ वटा

नीति: “No First Use” (पहिलो प्रयोग नगर्ने)

ट्रायड: जमीन, हावा र समुद्रबाट प्रहार क्षमता (अग्नि-५, INS अरिहन्त)

पाकिस्तान:

संख्या: ~१७० वटा

नीति: “Full Spectrum Deterrence” (पहिलो प्रयोगको सम्भावना)

ट्रायड: जमीन र हावामा बलियो, समुद्रमा कमजोर (नस्र, शाहीन-३)

विश्लेषण: दुवै देश परमाणु हतियारले सम्पन्न छन्, तर भारतको पूर्ण ट्रायड र लामो दूरीका मिसाइलले रणनीतिक लाभ दिन्छ। पाकिस्तानको सामरिक परमाणु हतियार (जस्तै नस्र) सीमित युद्धमा प्रयोगको उद्देश्यले बनाइएको छ, तर यसको नीति आक्रामक मानिन्छ।

सामरिक विश्लेषण

भारतको बलियो पक्ष:

संख्या र बजेट: भारतको ठूलो सैन्य बल र रक्षा बजेटले आधुनिक हतियार र प्रविधिमा लगानी गर्न सक्षम बनाउँछ।

प्रविधि: राफेल, ब्रह्मोस, अग्नि-५, K9 वज्र जस्ता हतियारले भारतलाई प्राविधिक श्रेष्ठता दिन्छ।

रणनीतिक अवस्थिति: हिन्द महासागरमा बलियो उपस्थिति र विश्व शक्ति (अमेरिका, रुस, फ्रान्स) सँगको साझेदारीले भारतलाई फाइदा छ।

आत्मनिर्भरता: भारतले स्वदेशी हतियार (तेजस, अर्जुन, INS विक्रान्त) मा जोड दिइरहेको छ।

युद्ध अनुभव: कारगिल युद्ध, सर्जिकल स्ट्राइक र बालाकोट एयरस्ट्राइकले भारतको रणनीतिक क्षमता देखाउँछ।

पाकिस्तानको बलियो पक्ष:

रणनीतिक गहिराइ: पाकिस्तानको भौगोलिक अवस्थितिले भारतविरुद्ध रक्षात्मक रणनीतिमा फाइदा दिन्छ।

परमाणु नीति: आक्रामक परमाणु नीति र सामरिक हतियारले युद्धलाई जटिल बनाउँछ।

चीनको समर्थन: चीनबाट आधुनिक हतियार (SH-15, J-10, टाइप-०५४ फ्रिगेट) र आर्थिक सहयोगले पाकिस्तानको क्षमता बढ्छ।

आतंकवाद र छापामार युद्ध: सीमापार आतंकवाद र नियन्त्रण रेखामा झडपमा पाकिस्तान सक्रिय छ।

कमजोरीहरू:

भारत: ठूलो सेनाको व्यवस्थापन, सीमामा चीनसँगको तनाव, र आन्तरिक सुरक्षा चुनौतीहरू।

पाकिस्तान: आर्थिक संकट, सीमित रक्षा बजेट, र प्रविधिमा भारतसँगको ठूलो अन्तर।

कुन देश बलियो ?

पारम्परिक युद्ध: भारतको ठूलो सेना, उन्नत प्रविधि, र रक्षा बजेटले स्पष्ट श्रेष्ठता दिन्छ। थल, जल र वायुमा भारतको प्रभुत्व छ। ग्लोबल फायर पावर २०२५ अनुसार भारतको सैन्य शक्ति पाकिस्तानको भन्दा तीन गुणा बलियो छ।

परमाणु युद्ध: दुवै देशको परमाणु हतियारले युद्धलाई विनाशकारी बनाउँछ। भारतको “No First Use” नीति र पाकिस्तानको आक्रामक नीतिले तनाव बढाउँछ।

निष्कर्ष

भारत सैन्य शक्ति, प्रविधि, बजेट र रणनीतिक उपस्थितिमा पाकिस्तानभन्दा धेरै अगाडि छ। पाकिस्तानको परमाणु हतियार र छापामार रणनीतिले सीमित युद्धमा चुनौती दिन सक्छ, तर पूर्ण युद्धमा भारतको प्रभुत्व स्पष्ट छ। यद्यपि, दुवै देशको परमाणु क्षमताले ठूलो युद्धको सम्भावनालाई न्यून गर्छ, र कूटनीति र शान्ति वार्ता नै उत्तम विकल्प हो।